काठमाडौं । टौदह काठमाडौं उपत्यकाकै सबैभन्दा ठूलो प्राकृतिक ताल हो । काठमाडौंको केन्द्रबाट सात किलोमिटरको दूरीमा दक्षिणकाली जाने बाटोमा रहेको टौदह कीर्तिपुर नगरपालिका वडा नं. १५ मा पर्दछ । नेवारी त: दहको अर्थ ठूलो पोखरी हो । यसको लम्बाइ ५ सय मिटर र चौडाइ ४ सय मिटर छ । यसको गहिराइ सुक्खा याममा ६ मिटर हुन्छ ।
बिज्ञापन
३८ जातका बोटबिरुवा ३६ जातका कीरा र १ सय १६ प्रकारका पंक्षी यस क्षेत्रमा रहेका हुँदा टौदह जैविक अनुसन्धानका लागि वरदान सावित भएको छ । टौदहलाई ललितपुरको जात्रा आख्यान कीर्तिपुरको सभ्यतास्थल र काठमाडौँको सिमाना सम्पदा पनि भन्ने गरिन्छ ।
बिज्ञापन
आख्यानअनुसार मञ्जुश्रीले उपत्यकाको पानी ह्रासिकाप चोभार छेदन गरी बाहिर पठाउँदा कर्कोटक नागराज रिसाएर अनिष्ट हुने भय सिर्जना गरिदिएछन् । तर बोधिसत्व मञ्जुश्रीले आह्वान गरी कर्कोटक नागराजलाई टौदहमा विराजमान गराई शान्ति कायम गराएको विश्वास गरिन्छ । उनै नागराजकी रानी आँखा दुख्ने रोगबाट ग्रस्त हुँदा ललितपुर निवासी एक ज्यापूले यो दहसम्म पुगी रानीको आँखा दुख्ने रोग निको बनाइदिएको बताइन्छ । त्यस घटनाबाट खुसी भएका नागराजले उपहारस्वरूप नवरत्न जडित भोटो ज्यापू जातिको भित्री पोशाक उपहार पठाइदिएछन् ।
बिज्ञापन
किम्बदन्ती अनुसार नै ज्यापूले भोटो फुकालेर खेतमा काम गरिरहेको बेला आँखा छलेर एक ख्याक (नराम्रो आत्मा भएको मानव)ले ज्यापूको भोटो चोरी भागेछ । केही दिनपछि आफ्नो भोटो लगाई आइरहेको ख्याक र ज्यापूबीच जम्काभेट हुँदा घमासान युद्ध भएछ । आपसमा लडिरहेका ख्याक र ज्यापूलाई देखेपछि रातो मच्छिन्द्रनाथ बुंगद्योले दुवैलाई छुट्याएर भनेछन्– प्रमाणसहित भोटो लिन आउनू । जबसम्म प्रमाण ल्याउँदैनौ तबसम्म रत्नजडित यो भोटो मसँगै रहनेछ ।
ख्याकको त भोटो नै थिएन । उसले त्यसको पृष्ठभूमि जान्ने कुरै भएन । ज्यापूले पनि टौदहमुनि नागराजसम्म पुग्ने बाटो नै थाहा पाएनछ । त्यसै बेलादेखि प्रत्येक वर्ष रातो मच्छिन्द्रनाथको जात्रामा जावलाखेलको च्वासका नर्नीमा भोटो सुरक्षित छ है भनी देखाउने परम्परा छ । राष्ट्रप्रमुख र जीवित देवीकुमारीको समुपस्थितिमा भोटो प्रदर्शन गर्ने प्रचलन कायम छ ।
